آثار باستانی پاریزی در افزایش سطح سواد عمومی ایرانیان نقشی داشته است - تاورنا

با توجه به شیوه نگارش دکتر باستانی پاریزی به نظر می رسد ایشان معتقد بودند تاریخ را باید با جنبه هایی از ادبیات و علوم این چنینی به مردم معرفی کرد چه نظری درباره این موضوع دارید؟

استاد باستانی پاریزی از روش های متعارفی که سایر استادان تاریخ برای آموزش و انتقال تجربه استفاده می کنند، چندان استفاده نمی کرد و اساسا چندان هم معتقد نبود که تاریخ را با روش ها و ابزارهای معمول می توان تدریس کرد. شیوه او در آموزش منحصربه فرد بود و این سبک و شیوه با درگذشت ایشان به سرانجام و سرانجام خودش هم رسید. او معتقد بود که تاریخ را نه تنها بر اساس متون تاریخی، بلکه بر اساس متون ادبی، روایت های عامیانه، تاریخ شفاهی و... می توان به نحو شایسته تری آموخت و به نسل جدید هم انتقال داد.

تسلط ایشان بر شناخت متون ادبی و اشعار و دیوان های فارسی بسیار بود. ارجاعات او به اشعار و متون ادبی همانند ناصر خسرو، انوری ابیوردی، سعدی و دیگران بسیار در نوشته های او دیده می شود. باستانی ذوق و قریحه شاعری هم داشت و حسب موضوع از اشعار خود هم استفاده می کرد.

برخی بر این باورند که باستانی قصد داشت که تاریخ را برای خواننده شیرین و جذاب کند و این را مهمترین عامل در افزایش مخاطبان وی می دانند. من خیلی با این ادعا موافق نیستم. اساسا باستانی پاریزی دنبال تغییر در رخدادهای تاریخی نبود که خوشایند مردم واقع شود. اگر بر این موضوع تاکید کنیم، اساس پژوهش های تاریخی پاریزی دگرگون می شود و از دایره تاریخی بودن خارج می شوند. می توان گفت او تاریخ را فارغ از روایت های سیاسی و کلان بر توجه به زندگی مردم عادی متمرکز می کرد که همین ویژگی او را از دیگران متمایز می کرد. ازین رو اقبال بیشتر به آثار او همین توجه او به زندگی مردم عادی است و البته این روایت زندگی مردمان عادی تلخی ها و شیرینی های خاص خود را دارد.

برخی از پژوهشگران معتقدند باستانی پاریزی بیش از آنکه به تاریخ حکومت رانان بپردازد به تاریخ مردم پرداخته است این ادعا را چگونه می بینید؟

بله. حوزه پژوهشی ایشان بیشتر به حوزه زندگی مردم و پیوند این زندگی با گذشته تاریخی متمرکز بود. باستانی پاریزی کمتر به زندگی سیاسی یا تاریخ طبقه بالای جامعه می پرداخت. اگر بخواهم یک تقسیم بندی بر اساس آثار باستانی انجام بدهم، بخشی از آثار او تصحیح متون تاریخی است. او چند متن مهم درباره تاریخ کرمان را تصحیح کرده است و از جهت کیفیت همتا ندارد که از این میان می توان به ت ذک ره ص ف وی ه ک رم ان از مشیزی، س ل ج وق ی ان و غ ز در ک رم ان از افضل الدین کرمانی، ع ق دال ع ل ی ل ل م وق ف الاع ل ی (ق دی م ی ت ری ن ت اری خ م رب وط ب ه ح وادث ک رم ان در ع ه د س لاج ق ه ) از اوحدالدین کرمانی، ت اری خ ک رم ان (س الاری ه ) از احمدعلی وزیری.

بخش دیگر آثار باستانی مقاله نویسی او یا به عبارت دیگر روزنامه نگاری او است. شاید باستانی پاریزی تنها مورخی باشد که در روزنامه های کشور به صورت مستمر یادداشت و مقاله می نوشت. او در روزنامه اطلاعات صفحه ای کامل داشت و حتی دفتری هم در روزنامه اطلاعات به او اختصاص داده بودند. بخش دیگر مطالعات باستانی پاریزی، آثار علمی و پژوهش های روشمند ایشان است. باستانی پاریزی چند متن مهم تاریخی دارد که به نظرم مهم ترینشان اقتصاد و سیاست عصر صفوی است. این کتاب نشان می دهد باستانی چقدر به روش های پژوهش در تاریخ مسلط است. ت لاش آزادی : محیط سیاسی و زندگانی مشیرالدوله پیرنیا، اخبار ایران از کتاب الکامل ابن اثیر و تعدادی دیگر از همین دسته هستند.

دسته دیگر هم آثار عامیانه تر باستانی است که بیشترین تعداد آثار ایشان از این سنخ هستند که می توان به کتاب پیغمبر دزدان اشاره کرد که تا کنون ده ها بار تجدید چاپ شده است. نای هفت بند، هشل الهفت، اژدهای هفت سر، خاتون هفت قلعه، حصیرستان، زیر این هفت آسمان، سنگ هفت قلم، ش اه م ن ص ور (پ ه ل وان گ رزه ن ده م ن )، مزار خواجگان هفت چاه، شاهنامه آخرش خوش است و چند اثر دیگر از همین دسته هستند که این دسته اخیر باعث معروفیت و محبوبیت بیشتر استاد در فضای فرهنگی جامعه ایران شده اند.

دسته دیگر هم ترجمه های استاد باستانی است. باستانی به عربی، انگلیسی و فرانسوی مسلط بود و آثاری را از این زبان ها ترجمه کرده است همانند اصول حکومت آتن از ارسطو، ذوال ق رن ی ن ی ا ک ورش ک ب ی ر از ابوالکلام آزاد. همچنین باید به راهنمایی ها و مشاوره های ایشان در رساله ها و سرانجام نامه های دانشجویان هم اشاره کرد. ایشان برخلاف استادان حال حاضر میل زیادی به مشاوره و راهنمایی رساله و سرانجام نامه نداشت. ایشان تنها چهارده رساله را با این سمت بر عهده داشت که فقط و فقط هم درباره تاریخ کرمان است. باستانی پاریزی در نقد آثار مکتوب هم دستی داشت و سبک جدیدی در نقد خود اختراع کرد که در کتابش با نام خود مشت و مالی آن را عرضه کرده. در مجموع وقتی آثار باستانی را کنار هم می گذاریم، یک کارنامه درخشان، متنوع، با مخاطبان بسیار به دست می آوریم.

بخش زیادی از تالیفات ایشان درباره کرمان است جدایی از تعلق خاطر استاد پاریزی به کرمان به علت تولدشان در این استان به نظرتان چه مسائلی باعث شده است ایشان به این موضوع بپردازند؟

همان طور که خود باستانی هم گفته است، او عهد کرده بود دست به هیچ قلمی نبرد و در هیچ کنفرانسی شرکت نکند، مگر اینکه نوشته اش ربطی به کرمان داشته باشد. او تا سرانجام عمر به این عهد وفادار و پایبند ماند. با قلم هنرمندانه اش، حتی اگر به موضوعاتی به غیر از کرمان می پرداخت، آن اثر را به نحوی به کرمان مرتبط می کرد. در واقع کرمان محور و اساس نوشته های او است.

در سال های اول بعد از فروپاشی شوروی کنفرانسی در وزارت خارجه با موضوع روابط فرهنگی و تاریخی ایران و گرجستان برگزار می شد. در آن کنفرانس پاریزی سخنران بود. برای من بسیار جالب بود که باستانی پاریزی با توجه به عهدی که با خود بسته، چگونه می خواهد در این کنفرانس از کرمان بگوید؟ سخنرانی اش شگفت آور بود. ایشان درباره یک کرمانی در کنار رود کورا در دوره تیمور لنگ صحبت کرد!

از آنجایی که شما کلاس درس ایشان را تجربه کرده اید چه ویژگی هایی در روش تدریس ایشان وجود داشت که او را از دیگر استادان متمایز می کرد؟

باستانی از نظر شیوه تدریس نیز با باقی استادان متفاوت بود. ایشان اعتقاد چندانی به شیوه کلاس داری متعارف نداشت. در درسی که بنده با باستانی گذراندم، تنها روز اول سر کلاس آمد و نیم ساعتی را درس داد. او نقشه ایران را کشید و در آن نقشه نیز جای کرمان را معین کرد! کمی هم درباره اهمیت کرمان در تاریخ ایران صحبت کرد. او نه منبعی معرفی می کرد نه امتحانی می گرفت. در این کلاس دانشجویان باید مقاله ای را آماده می کردند و آن را به استاد تحویل می دادند که خوش خط بودن آن علاوه بر محتوای مقاله برایش اهمیت بسیاری داشت. اما دفتر ایشان در دانشگاه همیشه به روی همه باز بود. دانشجویان می آمدند و سوال هایشان را می پرسیدند و ایشان نیز با صبر و حوصله به تمام آن ها پاسخ می دادند.

ایشان تالیفات متعددی در حوزه های مختلف تاریخ پژوهی دارند به نظر شما کدام کتاب ایشان را می توان اثری ماندگار و معتبر نام گذاری کرد؟

باستانی پاریزی کتاب و مقاله مهجور ندارد. هرکدام از آثار او به نحوی موردتوجه قرار می گیرد. اگر بخواهم انتخاب کنم، کتاب سیاست و اقتصاد عصر صفوی (چاپ اول در 1348) کتاب بسیار مهمی است و هنوز هم کتاب مرجع محسوب می شود.

شاید شیوه ایشان در تاریخ نگاری اشکالاتی را هم در انتقال این علم به وجود بیاورد به نظر شما کدام کتاب از استاد از این نظر دچار ضعف است؟

مسئله این است که این آثار متنوع هستند و هرکدام کارکرد خاص خودش را دارد. اگر پیغمبر دزدان کتابی دانشگاهی نیست، در عین حال رمان و داستان زرد هم نیست و سهم مهمی در تقویت بینش تاریخی توده های مردمی دارد که با حداقل سواد خود می توانند از بینش تاریخی بیشتری بهره مند شوند. کارکرد این اثر و آثار مشابه دیگر که به آنها اشاره شد در همین تعمیق بینش تاریخی توده های مردم است. سایر محققان حوزه تاریخ ممکن است این شیوه را نپسندند، اما باستانی پاریزی عامدانه این سبک از نوشتن را انتخاب کرده است و به آن پایبند هم بوده است. ابداع این سبک و به اوج رساندن آن از جمله میراث خود پاریزی است. اگر ادعا کرد که آثار او در افزایش سطح سواد عمومی ایرانیان نقشی داشته است چندان بیراه نیست.