صنایع دستی بافتنی کهن؛ ناگفته هایی از صنایع دستی کهن منطقه کرمانشاه (بخش پنجم) - تاورنا

در سری مقالات صنایع دستی کهن منطقه کرمانشاه، به معرفی برخی از آثار هنری و دستی کهن این خطه می پردازیم. در این مقالات کوشش می گردد گوشه و چکیده ای از این هنرها که تا حدودی نیز در حال منسوخ شدن است، با پایبندی به لفظ به کار گرفته شده محلی معرفی گردد. هدف این مقالات معرفی هنرهای کمتر شناخته شده و کهن است.

بافتنی های سنتی با قلاب

کلاه، شال، دستکش، جوراب بافی پشمی و بسیاری موارد دیگر، از هنرهای سنتی و اصیل شهرستان های سردسیر کشور و استان کرمانشاه است. این بافتنی های سنتی، به دست مردان، زنان و دختران هنرمند در اوقات فراغت بافته می گردد.

بافتنی های سنتی این ناحیه، به علت ضخامت مناسب و استفاده از پشم خالص، در زمستان بسیار گرم است و در میان مردم به عنوان تن پوش گرم، هواداران خاص خود را دارد. این هنر - صنعت، نوعی مبارزه با سرمای طبیعت است.

قدمت بافتنی های سنتی در ایران به بیش از 600 صال می رسد. این بافتنی ها بیشتر مصرف داخلی دارد.

بیش از 3000 نفر در استان کرمانشاه، این حرفه را می دانند. برای بافت انواع بافتنی های سنتی از پشم خالصِ دست ریس و رنگ های سفید و سیاه و رنگ های گرم (قرمز و زرد) گیاهی استفاده می گردد. نقش های روی این بافتنی هااز سایر بافتنی های محلی مانند نقوش گلیم با گل نخودی، گل خرچنگ و روحوضی الهام گرفته می گردد.

خوشبختانه این هنر اصیل سنتی، تا به امروز رونق مناسبی دارد. چراکه کاربردی بوده و در فراوری آن از پشم خالص استفاده می گردد.

پویزوانه (ساق بند)

پویزوانه یکی از هنرهای سنتی و کهن در منطقه اورامانات کرمانشاه است. پویزوانه، ساق بند بافتنی سنتی پشمی است که سی تا چهل سانتی متر طول و 10 سانتی متر عرض دارد. سر آن دو رشته طناب باریک پشمی وجود دارد که در آخر آن را روی شال می بندند. این صنعت دستی با دست بافته می گردد و از پشم برای بافت آن استفاده می نمایند. داشتن چنین ساق بند گرم و با دوامی برای منطقه کوهستانی ارتفاعات زاگرس بسیار اهمیت دارد. اول آن که بسیار گرم است و دیگر سپری است در مقابل نیش حیواناتی نظیر مار و عقرب. زیرا این جانوران موزی قدرت نزدیک شدن به موی بز و پشم بافته شده را ندارند. این صنعت دستی از قدیم الایام تا به امروز بازار فروش مناسبی دارد. هر چند بسیاری از بافنده ها به صورت خودکفا برای خود می بافند؛ اما برخی پس از بافت آن را راهی بازار فروش می نمایند.

کلاه و دستمال مردانه

از جمله صنایع دستی کهن منطقه که سابقه چند هزار ساله دارد کلاه عرق چین است که دستمال روی آن می بندند. دستاقتصادی که سر را با آن می بندند و از جنس کت و گلونی یا کیش و گلونی است که مقداری کوچک تر از کت و گلونی زنان است. امروزه افراد زیادی در منطقه هنوز از این نوع سربند استفاده می نمایند. این نوع کلاه و دستمال از ابریشم یا پنبه بافته می گردد. دستمال آن قبلا از طریق ابزارآلات دستی بافته می شد؛ اما امروزه با استفاده از ماشین آلات برقی انجام می گیرد.

نمد اقتصادی

پشم بره به علت چسبندگی خاصی که نسبت به پشم گوسفندان چند ساله دارد، به راحتی در هم تنیده می گردد. از همان آغاز اهلی نمودن گوسفند، بشر توانست از ابتدایی ترین نساجی، با استفاده از پرداخت پوست گوسفند با چرم و سپس جدا کردن پشم و در هم تنیدن آن زیراندازی نرم، راحت، بادوام و با انعطاف به نام نمد درست کند.

اسناد به جای مانده از این نساجی ابتدایی به سال های 400 قبل از میلاد حضرت مسیح (ع) بر می گردد و پس از آن با استفاده از دوک نخ ریسی، به قابلیت های بالای پشم پی برده و هنرمندان صنایع دستی، آثار ارزشمند دیگری نظیر طناب، روپوش و غیره به وجود آوردند که تاثیر شگرفی در بهبود شرایط انسان ها به جای گذاشت.

نمد به علت اینکه در مقابل سرما و گرما بسیار مقاوم است و مواد اولیه آن در منطقه زیاد، سبک، نرم و راحت است، از زیرمقدارای مناسب در منطقه کرمانشاه است و تا به امروز جایگاه واقعی خود را حفظ نموده است. استادان مناسبی در استان های کشور فعال هستند. نمد در منطقه ها کرمانشاه، اسلام آباد غرب و گیلان غرب از رونق نسبی برخوردار است.

نحوه ساخت نمد

ابتدا پشم گوسفند زیر یک سال که قدرت چسبندگی بالایی دارد را با ابزار فلزی تحت عنوان چیری (یک نوع قیچی) می چینند، شستشو داده، حلاجی نموده و در قالب حصیری با دقت تمام به صورتی روی حصیر پخش می نمایند که یکدست و ضخامت مساوی داشته باشد. سپس حصیر را لول نموده و آن را می کوبند. برای اینکه سطح نمد و مقدار حجم آن یکدست باشد، آب و صابون روی آن می پاشند تا به راحتی کلفت و نازکی آن به یکدستی و شکیل بودن تبدیل گردد. در حین کوبیدن لایه ای بین آن حایل است، تا پشم ها به هم نچسبند.

سپس آن را داخل قالب نمدی می پیچند، با طناب آن را می بندند و ده تا پانزده دقیقه روی آن با ضربات دست و پا می کوبند. در این حالت رشته های پشم در هم تنیده می شوند و به صورت تخته در می آیند که اصطلاحاً به آن نمد خام می گویند. سپس آن را باز نموده و کجی های حاشیه آن را مرتب می نمایند و آب صابون روی آن می پاشند. سپس روی آن را گونی می پیچند و دوباره آن را می مالند و ضرباتی نیز به آن وارد می نمایند. در مرحله بعد نمد را باز نموده و نقش های رنگی به آن اضافه می نمایند. پس از آن با ارنج نمد را می مالند و با مشت روی آن می کوبند. در آخر نمد را باز نموده و لبه های آن را مرتب می نمایند.

نقوش روی نمد

برای نقش های روی نمد، طرح یا نقش دلخواه را به صورت ذهنی ایجاد می نمایند. بعلاوه از نقش های بز، کل، آهو، طاووس و نقوش الهام گرفته از سایر بافتنی های منطقه برای روی نمد استفاده می گردد. گاها به سفارش صاحب نمد نیز طرحی خاص روی نمد ایجاد می نمایند. برای ساخت نمد از پشم های رنگ شده، پشم هایی که رنگی هستند یا پشم هایی که با رنگ های طبیعی گیاهی رنگ آمیزی شده اند استفاده می نمایند. در انتها با نمی که به آن می دهند آغاز به کوبیدن می نمایند تا نمد به خوبی آماده گردد.

وسایل مورد احتیاج نمد اقتصادی

کمان

داشتن وسیله ای برای حلاجی نمد، مانند کمان لحاف دوز بسیار اهمیت دارد. برای ساخت کمان، چوب بلندی از درختان محیط اطراف خود انتخاب می نمایند. معمولا برای اینکه کمان، حلاج را خسته نکند از چوب های سبک استفاده می گردد و قسمت اصلی آن روده خشک شده گوسفند است که در طول چوب به ابتدا و انتهای آن وصل است. کمان را با قطعه چوبی می بندند و با شست به آن ضربه می زنند؛ ارتعاشات آن باعث از هم باز شدن رشته های پشم از همدیگر می گردد.

روی چوب، دسته ای با پارچه نرم می بندند که به عنوان دستگیره کاربرد دارد. این پارچه نرم است و نرمی آن به این جهت است که در حین کار دست کمتر اذیت گردد. در حد فاصل چوب و زه، یک قطعه چرم نصب می نمایند تا در حین کار ضربه های زه به چوب منتقل نگردد و از ساییده شدن و پارگی زه تا حدودی جلوگیری می نماید. بعلاوه آهنگ دلنشینی برای حلاج ایجاد می نماید. این امر باعث می گردد که کار مدام، خستگی کمتری برای حلاج ایجاد کند.

مشته

مشته قطعه چوبی خراطی شده ای است که شامل دسته و کله است. نمد مال یا حلاج با مهارت خاص، حرکت آرنج خود و با ایجاد زاویه ای معین شده روی کمان، ضریه های یکنواختی وارد می نماید که حالت ارتعاش روی روده ایجاد می نماید. این امر باعث از هم گسستن رشته های پشم می گردد.

قالب

قالب تخته ای حصیری است که با توجه به مصالح و مواد اولیه محیط، از جنس برگ درخت خرما یا نیزارهای منطقه آن را درست می نمایند. قالب معمولاً در عرض 1/5 در 2 متر است؛ البته برخی از نمد مال ها برای ساخت نمد بیش از یک قالب در مقدار های مختلف دارند که معمولا قالب کمی از مقدار نمد سفارش داده شده بزرگ تر است و مرتب آن را نمناک نگه می دارند تا نرم باشد.

پاتیای صابون

پاتیای صابون ظرفی است که آب صابون را قبلاً در آن آماده می نمایند تا در حین کار از آن استفاده نمایند. نمد مال ها در هنگام کار آب صابون را روی پنجه می ریزند و انگشتان خود را تکان می دهند تا به نسبت مساوی روی تمام قسمت های طرح نمد پخش گردد.

قیچی

قیچی نیز از جمله ابزار ابتدایی نمد اقتصادی است که از آن برای بریدن نقوش روی نمد استفاده می نمایند تا طرح ها به شکل دلخواه به صورت جدا یا ترکیبی در آید.

پنجه

پنجه از جمله ابزار اولیه هنرمند نمد اقتصادی است که آن را از شاخه نازک درختان محیط زندگی خود شبیه دست می سازند و چون مثل دست پنج شاخه دارد به آن پنجه می گویند. یک طرف پنجه جمع و طرف دیگر آن باز است و معمولاً شاخه ها از میان سوراخ های دسته چوبی عبور داده شده اند.

چاقوی چخماق

چخماق از ابزار اولیه بیشتر صنعتگرانی است که ضروری است ابزار کارشان را تیز نمایند. در کار نمد اقتصادی برای تیز کردن لبه چاقو به منظور بریدن جلو فرجی (پالتو نمدی) از چاقوی چخماق استفاده می گردد.

رسن

رسن قطعه چوبی از جنس موی بز است که ابتدا آن را ریسیده و به هم می بافند. این ابزار بسیار نرم و محکم است. البته امروزه به جای طناب های سنتی از طناب های ماشینی استفاده می گردد. رسن را به دور قالب می بندند.

در ادامه با نمونه هایی از بافتنی های سنتی و نمدی استان کرمانشاه آشنا خواهید شد.

شال نمدی

شال نمدی قطعه ای نمد به عرض 15 سانتی متر در طول یک متر است که از جنس پشم ورگن و به صورت نمد درست می گردد. از آن برای بستن کمر (روی کلیه) استفاده می گردد. چون منطقه ها کوهستانی پربرف و سرد است، بسیاری از مردم منطقه ها سردسیر از آن استفاده می نمایند؛ به خصوص منطقه اورامانات کردستان و کرمانشاه.

این بافتنی سنتی نیز قدمت چند هزار ساله دارد و از بافتنی های اصیل و سنتی است که در نقوش سنگی حکاکی شده در طاق بستان و تخت جمشید، نمونه های زیادی از کلاه و لباس نمدی می بینیم که اسناد تاریخی این هنر - صنعت هستند. بعلاوه در دوره اشکانی نیز بافتنی های نمدی به چشم می خورد.

امروزه برای دوام بیشتر آن، بخش حاشیه را با پارچه می دوزند. رنگ های این بافتنی نمدی سفید، قهوه ای و مشکی است که رنگ طبیعی دارد. نحوه ساخت شال نمدی مثل نمد انجام می گردد.

خامه زین

خامه زین از بافتنی های دیگر نوع نمدی است و با همان روش ساخت نمد از طریق مردان درست می گردد. خامه زین بیشتر برای زیر زین اسب و به شکل لوزی ساخته می گردد. بعد از ساخت خامه زین، آن را روی اسب می اندازند و زین را روی آن می بندند تا زین، اسب را اذیت نکند.

این بافتنی را زیاد نمی کوبند، به همین جهت به آن خامه زین می گویند. خامه زین انعطاف و نرمی زیادی دارد که بین جسم سخت زین و پوست حیوان قرار می گیرد.

فرجی (پالتو محلی اصیل)

فرجی یا کوله بال یا کرک، از لباس های محلی و بومی استان کرمانشاه، کردستان و همدان است که در قدیم با پشم بره یا به اصطلاح ورگن درست می شده است. فرجی ملزومات زیادی برای ساخت احتیاج نداشته و مردانِ هنرمندِ نمد مال که سازنده فرجی بوده اند، به همراه عشایر در روستاها یا شهرها این پالتو را درست می کردند.

فرجی و رنگ آن

معمولا فرجی را از رنگ های روشن می سازند. البته گاهی از رنگ های طبیعی پشم، مانند قهوه ای و مشکی استفاده می گردد.فرجی در منطقه ها گرمسیری کاربرد کمتری دارد و چون عشایر به ییلاق و قشلاق می فرایند از رنگ های روشن بیشتر استفاده می نمایند.

فرجی نقش خاصی ندارد؛ سدگی، بی آلایشی، صفا، صمیمیت و یکرنگی در این روپوش سنتی و محلی اصیل ایرانی مشهود است.

مواد اولیه ساخت فرجی از پشم احشامی است که خود سازنده ها دارند. در اصطلاح گفته می گردد که فرجی کمپوزیسیون یا ترکیب بندی خاصی با محیط زندگی دارد.

از منطقه ها مهم بافت فرجی می توان به استان لرستان، کردستان، اردبیل، کرمانشاه، اورامانات و اسلام آباد غرب اشاره نمود.

انواع فرجی

فرجی را به سه نوع تقسیم می نمایند: بال بلند، بال کوتاه، بال کیپ (کرک)

فرجی بال بلند

این نوع از فرجی برای استفاده فرد بزرگ خانه ساخته می گردد، چون به نسبت نوع جیب آن که از داخل بال ها تعبیه شده است هیبت شخصیتی خاصی دارد.

فرجی بال کوتاه

فرجی بال کوتاه حالت کت و جلیقه دارد و برای افرادی که جثه میانه دارند استفاده می گردد.

فرجی بال کیپ (کرک)

فرجی بال کیپ، ساده و بدون جیب است. این نوع فرجی برای استفاده چوپانان ساخته می گردد که معمولاً به جای جیب، جای دو دست روی شکم از داخل دارد. معمولاً در هنگام سرما دست ها را داخل آن قرار می دهند و با طناب پشمی کمر را می بندند که حالت آماده تری برای استفاده نماینده که چوپانان است دارد. کرک از کوله بال یا بالِ بلند، بلندتر است.

موارد استفاده فرجی

فرجی پالتویی برای روزهای سرد، پتویی برای خوابیدن، چتری برای روزهای بارانی، سایه بانی برای روزهای گرم و سلاحی برای دفاع در مقابل حیوانات درنده است. با توجه به اینکه فرجی از جنس پشم است، در هنگام حمله مار، گرگ یا پلنگ که در منطقه ها گرمسیری زیاد است، با گاز زدن حیوان، دندان هایش در فرجی که پشم است گیر می نماید. دندان ها در پشم فرو می فرایند و دندان های بالا و پایین در هم چفت می شوند؛ به این ترتیب دیگر کاری از حیوان درنده ساخته نیست. سپس چوپانان با ضربات عصا یا چوب دستی، حیوان را از پا درمی آورند. علاوه بر این، در روزهای بارانی چوپانان در صحرا زیر خود را سنگ چین می نمایند و برای نرمی بیشتر، برگ هایی را روی سنگ می چینند. سپس سر را در یک گوشه کرک فرو برده، یک طرف فرجی را در زیر و طرف دیگر را روی خود می اندازند.

باران به شدت می بارد و آب از لای سنگ های زیرش جریان پیدا می نماید. چوپان به خواب می رود و شب بارانی را به راحتی به صبح می رساند. معمولا این عمل در طول فصل ادامه دارد.

فرجی در مقابل باد و باران بسیار مقاوم است و در مقابل آتش نیز دیر می سوزد. حتی اگر خیس گردد گلوله بر آن کارگر نیست و سپری در مقابل گلوله تفنگ است .

اگر فرجی با این ویژگی های منحصربه فرد نباشد، افراد دامدار کوهستان نشین دوام نمی آورند. اما می بینیم که همواره سرحال، با نشاط و پرجنب وجوش زندگی خود را می گذرانند. بنابراین این لباسی سنتی و صنعت دستی، قابلیت های بسیار بالایی دارد که به قسمت های کوچکی از آن اشاره شد.

مردان فرجی را به گونه ای می سازند که هنگام زاییدن بره ها (که معمولا برای عشایر به کررات اتفاق می افتد) یک گوشه آن را بالا آورده، (از داخل) بره یا بزغاله را در آن قرار داده و سپس سر آن را از جلو بیرون می آورند تا راحت نفس بکشد. گوشه فرجی را داخل جیب می نمایند تا جای گرمی برای بره آن ها باشد که باعث می گردد گله دار از کار خود عقب نماند و به راحتی آن را حمل کند. گفتنی است که در برخی گویش های منطقه فرجی را فرنجی نیز تلفظ می نمایند.

قدمت و سابقه فرجی

با توجه به آنالیز نقش برجسته های دوران مختلف هخامنشیان معین می گردد از این تن پوش استفاده های مختلف نموده اند. برای نمونه می توانیم به کت و کلاه آن در شکل های مختلف اشاره کنیم. انواع فرجی در حجاری های آن موقع تا بیش از سه هزار سال قبل وجود دارد که قدمت و سابقه این تن پوش اصیل ایرانی را نشان می دهد. علاوه بر تن پوش، از این جنس صنعت دستی در موارد دیگری مانند زیرانداز (نمد) سپر، کلاه، زین و غیره استفاده می شده است.

قلانقور (کلاه نمدی)

قلانقور نوعی کلاه نمدی است که به همان شیوه نمد اقتصادی ساخته و پرداخته می گردد. این کلاه نمدی بلند، به بالای شانه می رسد و گردن و قسمتی از پشت را نیز می پوشاند. این بافتنی اصیل سنتی ایرانی بیشتر شبیه کلاه خود است که معمولاً برای دفاع در جنگ و حفاظت از سرما استفاده می گردد. قلانقور کاملا پوشیده است و روی فرجی می آید، بنابراین در مقابل سرما بسیار مقاوم بوده و از جمله کالای هنری دست ساخته بشر برای مبارز با خشونت طبیعت است. بافت آن شبیه کلاه نمدی است با این تفاوت که مقداری بلندتر و پوشیده تر است.

در آثار تاریخی حجاری شده کهن، این پوشش سنتی نیز بسیار به چشم می خورد که از آن استفاده های مختلف نموده اند. نمونه آن در نقش های طاق بستان کرمانشاه (1600 سال پیش) و آنوبانی نی شهرستان سرپل ذهاب (4000 سال پیش) مشاهده می گردد.

چوخه رانک

بافت پارچه های سنتی با رنگ های طبیعی از جمله صنایع دستی مطرح و اصیل در استان کرمانشاه است. چوخه رانک، لباس محلی سنتی است که از آن به عنوان بلوز و شلوار استفاده می گردد. پارچه این لباس از پشم و موی بزی به نام مرز (مرس) است.

برای ساخت چوخه رانک، ابتدا پشم را می شویند و حلاجی می نمایند. سپس زنان این پشم را با استفاده از دوک و بسیار نازک می ریسند. رنگ های این لباس سنتی کاملا طبیعی است؛ گاها با رنگ های گیاهی نظیر برگ مو، پوست گردو و غیره نیز به شیوه سنتی نیز رنگ آمیزی می گردد. رنگ های اصلی آن طوسی و قهوه ای در رنگ های مختلف (قهوه ای پررنگ و کم رنگ، طوسی پررنگ و کم رنگ) و سفید است.

چوخه رانک به علت اینکه از پشم و موی طبیعی ساخته می گردد در زمستان گرم و در تابستان خنک است. از این دست بافته سنتی به عنوان لباسی در مجالس رسمی استفاده می گردد. به همین علت بازار فروش مناسبی دارد. استادکاران زیادی در زمینه بافت و دوخت نوارهای بافته شده این پارچه طبیعی با دست فعالیت می نمایند.

نوارهای لازم برای یک دست بلوز و شلوار معمولی، حدود 27 متر است. عرض این نوارهای دست بافت، حدود 30 سانتی متر است که از این مقدار، 17 متر برای شلوار و 10 متر برای بلوز به کار می رود.

بعد از آماده شدن نخ ها، پارچه را با نوع بافت جولایی می بافند. بعد آن را می خیسانند و در عرض 10 سانتی متر آن را تا می نمایند. وزنه ای روی پارچه قرار می دهند تا صاف گردد. بعد آن را می دوزند تا پارچه راه راهی درست گردد.

این هنر - صنعت دستی نیز از ابتدایی ترین صنایع دستی نساجی است و قدمت چند هزار ساله دارد. این هنر دستی کاربردی همچنان رونق و بازار خود را دارد، البته باید این نکته را نیز بدانیم که امروزه صنعت نساجی بسیار پیشرفت نموده و تنوع بالایی دارد.

این نوع پارچه هیچ گونه ضرری برای استفاده نماینده و در عین حال، برای محیط زیست نیز تاثیر منفی ندارد. به علت ویژگی های مثبت و مفیدی که دارد، در صورت معرفی مناسب می تواند مورد حمایت و استقبال جامعه جهانی واقع گردد.

شال بافی چهار خط

شال چهار خط در منطقه ها اورامانات کرمانشاه بافته می گردد که مردان با دستگاه های سنتی جولایی آن را می بافند. بیشتر آقایان از این شال به عنوان سربند یا کمربند استفاده می نمایند.

طول هر شال حدود 3 تا 4 متر است و عرض 30 سانتی متر دارد. در نوع سربند این هنر اصیل سنتی، از دو ردیف رنگ آبی و یک ردیف رنگ قرمز استفاده می گردد. در بافت کمربند، سه ردیف آبی و سه ردیف قرمز به کار برده می گردد. در قدیم برای بافت این نوع شال، از پشم استفاده می کردند. اما امروزه متاسفانه از کاموا برای بافت آن استفاده می گردد.

معمولا روی تارها چسب سریشم می مالند تا مقاومت آن بیشتر گردد. برای بافت هر شال، 200 جفت نخ به عنوان تار به کار برده می گردد. سپس تارها را از نخ های طویل دستگاه جولایی رد می نمایند. شیوه بافت این شال نیز مثل موج بافی است که پس از هوجار و شانه و گذراندن این مرحله، نخ های آماده شده را به عنوان پود داخل ماکو می گذارند و از میان هر جفت تار عبور داده می گردد. به علت ضخامت کم تارها از یک جفت نخ به عنوان یک تار و برای جفت جفت آن ها استفاده می گردد که این امر برای نوع بافت فرق دارد.

شال بافی چهار خط مردم هجیج از آیین زرتشت الهام گرفته که دارای چهار خط است. رنگ شال آبی یا قرمز انتخاب می گردد و یک ردیف آن که ضخیم تر از ردیف های دیگر است با رنگ قرمز بافته می گردد.

مفهوم سه خط، گفتار نیک، پندار نیک و کردار نیک است. خط قرمز به معنای توقف و عدم عبور از این سه خط است که این اعتقاد از آیین زرتشت گرفته شده است.

هنگام استفاده از این شال، آن را در سه ردیف به دور کمر می بندند. هر ردیف را گره می زنند که به آن قفل می گویند. این سه قفل نیز تاکیدی بر پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک است.

سر کله

سرکله از بافتنی های کهن است که برای کنترل سر اسب و قاطر به کار می رود. زنان با پشم و موی بز، در اوقات فراغت خود سر کله می بافند. طول این بافتنی سنتی 3 متر و پهنای آن 5 سانتی متر است. برای بافت سر کله از دار افقی و نخ های رنگی و پشم و به جای دفینه از قطعه ای فلز استفاده می گردد.

بعد از اتمام بافت با توجه به کله اسب، سرکله را به شکل سر اسب درمی آورند و آن را به هم می دوزند. سپس دو دسته نخ نبافته (که در اصطلاح محلی به آن گلنگ می گویند) به قسمت زیر گوش سر کله می دوزند.

رنگ های سر کله معمولا در تضاد با رنگ حیوان انتخاب می گردد تا روی سر اسب، خودنمایی بیشتری داشته باشد. نقش های روی سرکله بیشتر نقوش هندسی و اسطوره ای است. با توجه به اهمیت اسب برای افراد، معمولا بزرگان ایل بافت سر کله اسب خود را به زنان هنرمند و خوش ذوق می دهند تا نهایت سلیقه خود را به کار بگیرند؛ زیرا این امر در ابهت سوارکار تاثیر زیادی دارد. برای تلمیت روی اسب را به جای زین، موج و لحاف می بندند تا نرم باشد. چون زین برای عروس راحت نیست، به همین علت به جای زین، تلمیت روی اسب می بندند و آن را برای عروس تزیین می نمایند.